Kişilerin günlük yaşantısını, ikili ilişkilerini, sosyal yaşantısını, iş yaşantısını ve akademik başarısını sekteye uğratarak kişinin en küçük günlük işleri dahi yerine getirmesine engel olan aşırı korkular fobi olarak adlandırılır.
Bazı kişilerin yükseklik, bazı kişilerin ise yükseklik ya da örümcek fobisi olabilir. Fobiler arasında pek çok kişiye mantıksız gelebilecek olanlar da bulunabilir. Oyuncak bebek fobisi (Pediofobi), yemek pişirme fobisi (Mageirocofobi), oturma fobisi (Katisofobi), karşıdan karşıya geçme fobisi (Agirofobi), ayna fobisi (Ezotrofobi) ve fıstık ezmesinin damağa yapışması fobisi (Arakibutirofobi) gibi spesifik fobiler bunlar arasında sıralanabilir.
Fobiler günlük korku, endişe ve kaygılardan tamamen farklıdır. Günlük korku ve kaygıların tetikleyicisi olan nesne, kişi, eylem ya da olaylar bizim için gerçek birer tehlike arz etmesine karşın; fobinin kaynağında bulunan nesne, kişi, eylem ya da olaylar bireyin dışındaki kişiler tarafından tehlike olarak görülmediği gibi kişinin tepkisi tamamen mantık dışı bulunur. Üstelik kişi tek başına fobisinin üzerine giderek korkusunu yenme konusunda zorluk yaşayabilir. Kişide ekstrem korkuyla birlikte titreme, terleme, bulanık görme ve nefes alamama gibi pek çok fobi belirtisi ortaya çıkabilir.
Fobilerin Duygusal Etkileri
Fobi, çoğu kişinin düşündüğünün aksine sadece kişinin kendi çabacıyla ortadan kalkabilecek bir sorun değildir. Bu yüzden kişi ne kadar çabalasa da hayatı olumsuz şekilde etkilenir. Bu etkiler kişinin duygularına ve karakterine de yansıyarak kişinin yaşam kalitesini düşürebilir.
Fobi teşhisi konulmasındaki temel kriter, kişinin yaşantısını sınırlandırıp sınırlandırmadığıdır. Kişinin fobisine bağlı olarak günlük yaşantısının sınırlanması söz konusu olabilir. Kişi gündelik işlerini yapmaktan, sosyalleşmekten hatta her gün işe gitmekten dahi kaçınabilir. Spesifik bir korkunun kişinin eğitim hayatını, kariyerini ve genel yaşam kalitesini olumsuz şekilde etkilemesi söz konusu olabilir.
Fobilerinden dolayı günlük yaşantısını sağlıklı bir şekilde sürdüremeyen kişi, doğal olarak sosyal hayata da özgür bir şekilde karışamaz. Kişi bir yandan kendisini neden diğer kişiler gibi olamadığı konusunda sorgular bir yandan da yabancılık hisseder. Bunun sonucunda ikili ilişkileri, ailesi ve dostlarıyla olan ilişkileri olumsuz etkilenir. Kişi giderek depresif bir ruh hâline bürünebilir.
Fobisi olan kişiler, spesifik fobilerine yol açan nesne, eylem ya da olaylarla karşılaştıklarında, utanç verici durumlara düşmelerine neden olan davranışlar gösterebilir. Uçak yolculuklarından korkmaları nedeniyle gerekli durumlarda dahi seyahatlere çıkamaz, yükseklikten korktukları için iş toplantılarından uzak durur, kedi ya da köpekten korktukları için sevdikleri kişinin evi olsa dahi kedi ya da köpek bulunan eve giremeyebilir. Özellikle sosyal fobisi olan bireyler, utanç duygusunu yönetmekte zorlandıklarından daha zor durumlarla karşı karşıya kalabilir.
Kendisini, duygu ve davranışlarını kontrol edebilmenin yarattığı huzur, kişilerin hayatındaki en önemli unsurlardan biridir. Spesifik bir fobi varlığında ise duygu ve davranışların kontrolü kaybedilir. Fobinin mantıksız ve gerçek dışı olduğu bilinse de, bunun üstesinden gelinemez. Bunun sonucunda kontrol tamamen kaybolur. Fobiden kaynaklanan ekstrem korku ve kaygının yanı sıra huzursuzluk ve güvensizlik gibi hislerle de başa çıkmaya çalışılır.
Fobilerin duygular ve karakter üzerindeki etkilerinden biri de çaresizlik hissine neden olmasıdır. Fobisi olan bireyin çevresindeki kişiler, genellikle bu davranışları mantık dışı nedenlerle gösterdiğini düşünür ve fobileri anlamaz. Fobisi olan kişiyse duygu ve davranışlarının kontrolünü kaybettiği için kendisini yalnız ve çaresiz hisseder. Fobi karşısında hiçbir şey yapılamadığı için bu durumun asla ortadan kalkmayacağına inanılır. Böylece kişi, fobisinin yarattığı zayıflıkla başa çıkmak konusunda herhangi bir adım atmaz. Diğer yandan fobi tedavisi mümkün olan bir sorundur.
Fobi Tedavi Yöntemleri
Anksiyete bozuklukları arasında yer alan fobilere karşın uygulanan etkili tedavi yöntemleri sayesinde bireyin yaşam kalitesini artırmak söz konusu olabilir. Söz konusu tedavi yöntemleri; bilişsel davranışçı terapi, diğer psikoterapi yöntemleri ve ilaç tedavisi olarak kategorize edilebilir.
Fobi tedavisinin bireyin geçmişi, semptomların şiddeti ve tercihleri dikkate alınarak kişiselleştirilmesi mümkündür. Bu tedavi yöntemlerinin uzman rehberliğinde uygulanmasıyla bireyin fobileriyle başa çıkması kolaylaşır ve yaşam kalitesi önemli ölçüde iyileştirilebilir.
Bilişsel davranışçı terapi, bireyin düşünce kalıplarını anlamasına ve olumsuz düşüncelerini değiştirmesine odaklanır. Kişinin korkuları ve endişeleri ele alınır, bu düşünce kalıplarının değiştirilmesine yönelik stratejiler geliştirilmeye odaklanılır. Bireysel davranışçı terapinin amacı; bireyin korkularıyla yüzleşmesini, gerçekçi olmayan düşüncelerini sorgulayıp bunlarla sağlıklı bir şekilde başa çıkma becerileri geliştirmesini sağlamaktır.
Konuşma terapisi, duyarsızlaştırma ve nörofeedback ise fobi tedavisi için kullanılan diğer psikoterapi yöntemleri arasında yer alır. Konuşma terapisi, bireyin korkularını anlayıp bunlarla başa çıkmasını sağlayacak stratejiler geliştirmesine katkıda bulunan bir süreçtir. Duyarsızlaştırma, bireyin korkularıyla kontrollü olarak yüzleşmesini sağlar ve korkularını azaltmayı hedefler. İlaç tedavisi ise özellikle şiddetli fobilerde semptomların hafifletilmesi ve terapi sürecinin desteklenmesi için genellikle diğer terapi yöntemleriyle bir arada uygulanır.
